Χιλιάδες υποστηρικτές του Αλεξέι Ναβάλνι συγκεντρώθηκαν σήμερα για να αποτίσουν τον ύστατο φόρο τιμής στον επικριτή του Κρεμλίνου στην εκκλησία στη Μόσχα στην οποία τελέστηκε η νεκρώσιμη ακολουθία, παρά τον κίνδυνο να συλληφθούν.
Η νεκροφόρα με το φέρετρο του βασικού αντιπολιτευόμενου στον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν έφτασε γύρω στις 13:50 τοπική ώρα (12:50 ώρα Ελλάδος) μπροστά στην Εκκλησία της Εικόνας της Μητέρας του Θεού στη Μόσχα, όπου χειροκροτήθηκε από το πλήθος, σύμφωνα με δημοσιογράφους του AFP.
Η κηδεία του γίνεται εν μέσω αυστηρών μέτρων ασφαλείας και φόβων για ενέργειες καταστολής από τις αστυνομικές αρχές, δύο εβδομάδες μετά τον αιφνίδιο θάνατο του Ναβάλνι, σε ηλικία 47 ετών, σε αποικία κρατουμένων στην Αρκτική.
Ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ είχε προειδοποιήσει λίγο νωρίτερα ότι οποιεσδήποτε μη εξουσιοδοτημένες συγκεντρώσεις σε υποστήριξη του Ρώσου αντιφρονούντα θα συνιστούν παραβίαση του νόμου, ενώ πρόσθεσε ότι δεν έχει “τίποτε να πει” στην οικογένεια του εκλιπόντος.
Σύμφωνα με δημοσιογράφους του AFP που βρίσκονται εκεί, μεγάλη ουρά μερικών χιλιάδων ανθρώπων, υπό στενή αστυνομική επίβλεψη, έχει σχηματιστεί από το πρωί μπροστά από την εκκλησία στην συνοικία Μαρίινο στο νοτιοανατολικό τμήμα της πρωτεύουσας, όπου ζούσε ο Ναβάλνι όταν ήταν ελεύθερος.
«Είναι επώδυνο, άνθρωποι σαν αυτόν δεν πρέπει να πεθαίνουν, άνθρωποι έντιμοι, με αρχές, έτοιμοι να θυσιαστούν», δήλωσε η Άνα Στεπάνοβα, ενθυμούμενη επίσης «το χιούμορ» του. «Ακόμη και όταν υπέφερε, αστειευόταν», είπε.
Ο επικριτής του Κρεμλίνου και χαρισματικός ακτιβιστής κατά της διαφθοράς πέθανε αιφνιδίως στις 16 Φεβρουαρίου σε ηλικία 47 ετών σε ρωσική σωφρονιστική αποικία στην Αρκτική, υπό συνθήκες που δεν έχουν αποσαφηνιστεί. Οι συνεργάτες του, η χήρα του Γιούλια Ναβάλναγια και η Δύση κατηγορούν τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν ότι ευθύνεται για τον θάνατό του, κάτι το οποίο αρνείται το Κρεμλίνο.
Ήδη έχουν συλληφθεί και κρατούνται στις ρωσικές φυλακές 400 οπαδοί του Ναβάλνι που έσπευσαν να δηλώσουν το πένθος τους με λουλούδια σε δημόσιους χώρους.
«Φόβος και θλίψη»
Μεταξύ αυτών που περίμεναν στην ουρά για να αποτίσουν τον ύστατο φόρο τιμής στον εκλιπόντα, κάποιοι είχαν δάκρυα στα μάτια, ενώ άλλοι κρατούσαν λουλούδια.
Παρόντες είναι εξάλλου οι πρεσβευτές της Γαλλίας, της Γερμανίας και των ΗΠΑ, όπως και τρία στελέχη της αντιπολίτευσης που παραμένουν ελεύθερα: ο Γεβγκένι Ρόιζμαν, ο Μπόρις Ναντέζντιν και η Εκατερίνα Ντούντσοβα.
«Δεν έχουμε πια πολιτικούς όπως ήταν αυτός και κανείς δεν ξέρει πότε θα έχουμε ξανά», δήλωσε στο AFP μια 55χρονη βιβλιοθηκάριος, η Μαρία, λέγοντας ότι αισθάνεται «φόβο και θλίψη» μαζί.
Ο Ναβάλνι «έδειξε τι πάει να πει ελευθερία», είπε παράλληλα ο 43χρονος επιστήμονας πληροφορικής Μαξίμ, που επίσης είχε πάει να αποχαιρετίσει τον αντιπολιτευόμενο και ζήτησε όπως και η προλαλήσασα να μην κατονομαστεί.
Ο 26χρονος Ντένις, εθελοντής σε φιλανθρωπική οργάνωση, χαιρέτισε από την πλευρά του έναν άνθρωπο χάρη στον οποίο «ενδιαφέρθηκε για την πολιτική», σε ένα ολοένα και πιο αυταρχικό καθεστώς όπου είναι πολύ έντονη η έλλειψη ενδιαφέροντος των νέων για τα πολιτικά ζητήματα.
Κατά την νεκρώσιμη ακολουθία στην εκκλησία η σορός του Ναβάλνι εκτέθηκε με ανοιχτό το φέρετρο για τους συγγενείς του ενώ θα ταφεί στο κοιμητήριο του Μπορισόφσκογε, το οποίο βρίσκεται εκεί κοντά, στην άλλη όχθη του ποταμού Μόσχοβα προς τον νότο.
Μετά τον θάνατό του, η χήρα του Γιούλια Ναβάλναγια υποσχέθηκε να συνεχίσει τον αγώνα του.
Livestream μετάδοση της τελετής
Οι σύμμαχοι του Ναβάλνι –που έχουν υποσχεθεί να μεταδώσουν διαδικτυακά με livestream τα σημερινά γεγονότα— έχουν κατηγορήσει τον πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν ότι έβαλε να τον δολοφονήσουν επειδή ο Ρώσος ηγέτης φέρεται να μην άντεχε την ιδέα να απελευθερωθεί ο Ναβάλνι σε μια πιθανή ανταλλαγή κρατουμένων. Δεν έχουν παρουσιάσει στοιχεία για να στηρίξουν τον ισχυρισμό αυτό, αλλά έχουν υποσχεθεί ότι θα δείξουν πώς δολοφονήθηκε και από ποιον.
Το Κρεμλίνο αρνείται την όποια κρατική ανάμιξη στον θάνατό του και δηλώνει άγνοια αναφορικά με την όποια συμφωνία για απελευθέρωση του Ναβάλνι. Στο πιστοποιητικό θανάτου του –σύμφωνα με τους συμμάχους του— αναφέρεται ότι πέθανε από φυσικά αίτια.
Η κηδεία του Ανατόλι Μαρτσένκο το 1986
Όπως κάθε κηδεία Ρώσου αντιφρονούντα η κηδεία του Αλεξέι Ναβάλνι αντικατοπτρίζει την πολιτική στιγμή.
Ήταν ακόμα μια σκοτεινή περίοδος το 1986 όταν αναπαύθηκε ο Ανατόλι Μαρτσένκο, ο τελευταίος πολιτικός κρατούμενος πριν από τον Ναβάλνι που πέθανε πίσω από τα κάγκελα. Πέθανε μετά από απεργία πείνας 117 ημερών για να απαιτήσει την απελευθέρωση όλων των πολιτικών κρατουμένων της χώρας. Ο Ναβάλνι είχε τότε δηλώσει ότι θεωρούσε τον Μαρτσένκο ήρωά του.
“Ο Τόλια [Μαρτσένκο] ήταν ξαπλωμένος σε ένα απλό ξύλινο φέρετρο, σκεπασμένο με ένα σεντόνι”, έγραψε η Φλόρα Λιτβίνοβα, μια φίλη που παρακολούθησε την ταφή. “Αποκάλυψαν το πρόσωπό του: ήταν όμορφο, φωτισμένο. Αργότερα, όταν κοίταξα προσεκτικά, είδα πως τα μάγουλά του είχαν βυθιστεί, ο λαιμός του είχε ρυτιδωθεί, το δέρμα του είχε κρεμάσει με πτυχώσεις. Αλλά αυτό ήταν αργότερα”.
Η οικογένεια του Μαρτσένκο είχε σπεύσει να κανονίσει την κηδεία με τις σοβιετικές αρχές μετά τον θάνατό του σε νοσοκομείο των φυλακών. Το κράτος απαίτησε να ταφεί στην Τσιστόπολη, στο Ταταρστάν, μακριά από τη Μόσχα, όπου είχε φυλακιστεί για “αντισοβιετική διέγερση”. Το νεκροταφείο “ήταν έρημο, φυσούσε δυνατός άνεμος και δεν υπήρχε κανείς τριγύρω εκτός από εμάς και την αυτοκινητοπομπή”, έγραψε η σύζυγός του, η αντιφρονούσα Λαρίσα Μπογκοράζ. Η οικογένεια έβαλε στον τάφο αληθινά και τεχνητά λουλούδια, καθώς και μήλα και θρυμματισμένο ψωμί.
“Ήμουν 13 ετών κατά τη διάρκεια της κηδείας του πατέρα μου και φυσικά ήταν μια θλιβερή μέρα”, δήλωσε στην βρετανική εφημερίδα Guardian ο Πάβελ Μαρτσένκο, γιος του αντιφρονούντα. “Η επιστροφή του πτώματος δεν ήταν ποτέ θέμα, αλλά οι αρχές δεν ήθελαν να το φέρουν στη Μόσχα. Ήθελαν να έχουν τον έλεγχο των πάντων, να επιλέξουν οι ίδιοι τον τάφο και να τον θάψουν οι ίδιοι. Δεν είμαι σίγουρος τι φοβόντουσαν. Οι αρχές φάνηκε επίσης να βιάζονται να τον θάψουν”.
Καθώς η Ρωσία προετοιμαζόταν για την κηδεία του Ναβάλνι κάθε βήμα της οικογένειάς του συναντούσε εμπόδια. Η μητέρα του αναγκάστηκε να παλεύει επί μέρες για να ανακτήσει τη σορό του. Οι ανακριτές προσπάθησαν να την εκβιάσουν να πραγματοποιήσει μια ήσυχη κηδεία στην απομακρυσμένη περιοχή της Αρκτικής όπου είχε πεθάνει, παρόμοια με εκείνη του Μαρτσένκο. Η ρωσική αστυνομία θα καταγράφει τα διαβατήρια των πενθούντων που προσέρχονται στην εκκλησία της Εικόνας της Παναγίας, σε μια ήσυχη κατοικημένη περιοχή της Μόσχας. Οι σύμμαχοι την Πέμπτη δήλωσαν ότι οι προσπάθειες να προσληφθεί νεκροφόρα για να μεταφερθεί η σορός του Ναβάλνι στην κηδεία του είχαν ματαιωθεί από άγνωστους.
Καθώς η Ρωσία προετοιμαζόταν για την κηδεία του Ναβάλνι, κάθε βήμα της οικογένειάς του συναντά εμπόδια. Η μητέρα του αναγκάστηκε να παλεύει επί μέρες για να ανακτήσει τη σορό του. Οι ανακριτές προσπάθησαν να την εκβιάσουν να πραγματοποιήσει μια ήσυχη κηδεία στην απομακρυσμένη περιοχή της Αρκτικής όπου είχε πεθάνει, παρόμοια με εκείνη του Μαρτσένκο. Η ρωσική αστυνομία θα καταγράφει τα διαβατήρια των πενθούντων που προσέρχονται στην εκκλησία της Εικόνας της Παναγίας, σε μια ήσυχη κατοικημένη περιοχή της Μόσχας. Οι σύμμαχοι την Πέμπτη δήλωσαν ότι οι προσπάθειες να προσληφθεί νεκροφόρα για να μεταφερθεί η σορός του Ναβάλνι στην κηδεία του είχαν ματαιωθεί από άγνωστους.
Η ομάδα του Ναβάλνι κάλεσε τους υποστηρικτές του από όλη τη χώρα να παραστούν στην κηδεία και “να μη φοβηθούν”. Θα μπορούσαν όμως να υπάρξουν συλλήψεις ή συγκρούσεις.
“Νομίζω ότι η κατάσταση είναι ακόμη χειρότερη τώρα”, δήλωσε ο γιος του Μαρτσένκο. “Οι σοβιετικές αρχές έπρεπε τουλάχιστον να προσποιούνται ότι φαίνονται ανθρώπινες, η σημερινή κυβέρνηση δεν ενδιαφέρεται καθόλου. Δεν τους ενδιαφέρει η οπτική. Και οι δύο κυβερνήσεις δεν νοιάζονταν για τους δικούς τους ανθρώπους, αλλά τότε, οι Σοβιετικοί ήθελαν να φαίνονται καλά μπροστά στη Δύση, ήθελαν να παρουσιάσουν μια εικόνα αξιοπρέπειας. Τώρα δεν τους ενδιαφέρει καθόλου”.
Λίγες ημέρες μετά τη σύλληψή του το 2021, ο Ναβάλνι δήλωσε ότι διάβαζε το βιβλίο “Η μαρτυρία μου” του Μαρτσένκο, το οποίο περιγράφει τη ζωή σε μια αποικία φυλακών τη δεκαετία του 1960. Τα απομνημονεύματα προκάλεσαν αίσθηση στη Δύση, επειδή περιέγραφαν πώς οι συνθήκες Γκουλάγκ της σταλινικής δεκαετίας του 1930 παρέμειναν και μετά τον θάνατο του Στάλιν. Ο Ναβάλνι διαπίστωσε ότι οι συνθήκες δεν είχαν αλλάξει πολύ: “Σε κάθε σελίδα, εκπλήσσομαι όχι καν από το πόσο παρόμοια είναι τα συστήματα, αλλά από το γεγονός ότι πρόκειται για το ίδιο σύστημα”, έγραψε σε επιστολή του προς έναν φίλο του.
Κεριά καίνε δίπλα σε ένα πορτρέτο του Αλεξέι Ναβάλνι σε μια αγρυπνία στο Παρίσι μετά το θάνατό του.
“Είναι ένα καθεστώς βασανιστηρίων”: οι τελευταίες ημέρες του Αλεξέι Ναβάλνι
“Αυτό που συμβαίνει τώρα με τον Ναβάλνι και το σώμα του είναι τρομερό, αηδιαστικό”, δήλωσε ο γιος του Μαρτσένκο. “Αισθάνομαι για την οικογένειά του. Ξέρουμε ακριβώς τι πραγματικά είναι το σύστημα Πούτιν”.
Η εποχή Γκορμπατσόφ και ο θάνατος του Ζαχάρωφ
Η αλλαγή ήρθε σύντομα μετά τον θάνατο του Μαρτσένκο, με τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ να διατάσσει τη μαζική απελευθέρωση πολιτικών κρατουμένων το 1987. Καθώς η Σοβιετική Ρωσία άνοιξε κατά τη διάρκεια της γκλάσνοστ, ο θάνατος του αντιφρονούντα Αντρέι Ζαχάρωφ έγινε μια στιγμή για χιλιάδες Σοβιετικούς πολίτες και την ηγεσία να αναγνωρίσουν τη συμβολή ενός ανθρώπου που αποκαλείται “συνείδηση της ανθρωπότητας”.
Μόλις τρία χρόνια μετά τη μοναχική ταφή του Μαρτσένκο, δεκάδες χιλιάδες Ρώσοι πέρασαν από την Ακαδημία Επιστημών στη Μόσχα για να δουν τη σορό του Ζαχάρωφ. Σοβιετικός πυρηνικός φυσικός που είχε συμβάλει στην ανάπτυξη της βόμβας υδρογόνου, έγινε αργότερα αντιφρονών, κάνοντας εκστρατεία κατά των δοκιμών και της διάδοσης των πυρηνικών όπλων, στη συνέχεια για τα ανθρώπινα δικαιώματα και στη συνέχεια κατά της σοβιετικής εισβολής στο Αφγανιστάν, για την οποία εξορίστηκε από τη Μόσχα στην πόλη Γκόρκι, το σημερινό Νίζνι Νόβγκοροντ.
Ο Γκορμπατσόφ είχε επιτρέψει στον Ζαχάροφ να επιστρέψει στη Μόσχα εβδομάδες μετά τον θάνατο του Μαρτσένκο και δύο χρόνια μετά στάθηκε σε μια παγωμένη βροχή του Δεκεμβρίου μαζί με τους πενθούντες έξω από την Ακαδημία Επιστημών. “Τώρα είναι ξεκάθαρο ότι άξιζε το βραβείο Νόμπελ”, είπε, αναφερόμενος στο βραβείο του 1975, το οποίο ο Σαχάροφ είχε εμποδιστεί να λάβει.
“Κατά τη διάρκεια της κηδείας του Ζαχάρωφ, υπήρχε ένα αίσθημα ελπίδας”, θυμήθηκε η Ιρίνα Σερμπάκοβα, Ρωσίδα ιστορικός, συγγραφέας και ιδρυτικό μέλος του Memorial, η οποία παρακολούθησε την κηδεία. “Ότι η ζωή και ο θάνατός του δεν ήταν για το τίποτα, μια αίσθηση ότι πέτυχε πολλά πράγματα”.
Το μνημόσυνο αποτέλεσε ευκαιρία για διαμαρτυρίες, με ορισμένους να κρατούν πανό που ζητούσαν δημοκρατικές εκλογές και άλλους να υψώνουν το μπλε-κόκκινο-λευκό τρίχρωμο της τσαρικής Ρωσίας. Εικόνες από την πομπή προβλήθηκαν από την κρατική τηλεόραση.
“Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι προσήλθαν παρά το κρύο”, δήλωσε η Scherbakova.
“Αυτοί ήταν οι άνθρωποι που θα οδηγούσαν την περεστρόικα, που ήθελαν την αλλαγή. Δυστυχώς, τη δεκαετία του ’90 πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους έμειναν πίσω, η κοινωνία έγινε φτωχή, εγωιστική και έχασε το δρόμο της. Υπό αυτή την έννοια, η κηδεία του Ζαχάρωφ ήταν επίσης μια από τις τελευταίες στιγμές που όλοι συγκεντρώθηκαν για την αλλαγή”.Ο θάνατος του Νεμτσόφ και η “απελπισία
Δολοφονίες αντιφρονούντων τα 25 χρόνια εξουσίας του Πούτιν
Τα 25 χρόνια του Πούτιν στην εξουσία σημαδεύτηκαν από μια σειρά συγκλονιστικών δολοφονιών, συμπεριλαμβανομένων των δολοφονιών της δημοσιογράφου Άννα Πολιτκόφσκαγια και της εργάτριας για τα δικαιώματα Νατάλια Εστεμίροβα. Αλλά η δολοφονία του Μπόρις Νεμτσόφ, του πρώην αναπληρωτή πρωθυπουργού που είχε γίνει κορυφαίος επικριτής του Πούτιν και του πολέμου του στην Ουκρανία, το 2015 αποτέλεσε σημείο καμπής στην καταστολή της αντιπολίτευσης από τη Ρωσία και ένα έγκλημα που δεν εξιχνιάστηκε ποτέ τελικά.
Χιλιάδες άνθρωποι έκαναν ουρά για να δουν τη σορό του Νεμτσόφ, η οποία τοποθετήθηκε σε φέρετρο στο Κέντρο Σαχάρωφ, έναν δημοφιλή χώρο για τους ομιλητές της αντιπολίτευσης, πριν μεταφερθεί για ταφή στο νεκροταφείο Troyekurovskoy.
Μεταξύ των προσκεκλημένων που παρευρέθηκαν στην κηδεία του Νεμτσόφ ήταν και αρκετοί ανώτεροι αξιωματούχοι από το λεγόμενο “φιλελεύθερο στρατόπεδο” της κυβέρνησης, σε μια χειρονομία συμφιλίωσης που μοιάζει αδιανόητη εννέα χρόνια αργότερα υπό ένα ολοένα και πιο ολοκληρωτικό καθεστώς.
Υποστηρικτές της ρωσικής αντιπολίτευσης κρατούν πανό που γράφει “Αυτές οι σφαίρες στον καθένα μας” κατά τη διάρκεια πορείας στη μνήμη του δολοφονημένου επικριτή του Κρεμλίνου Μπόρις Νεμτσόφ στο κέντρο της Μόσχας
Η Ζάνα Νεμτσόβα, η κόρη του, δήλωσε τότε ότι ο θάνατός του ήταν μια “πράξη πολιτικής βίας”, για την οποία κατηγόρησε τη ρωσική κρατική προπαγάνδα. “Για χρόνια, [τα κρατικά τηλεοπτικά κανάλια] υποδαύλιζαν το μίσος προς αυτόν και άλλα στελέχη της αντιπολίτευσης, παρουσιάζοντάς τους ως “εθνικούς προδότες””, έγραψε το 2015. “Ο προπαγανδιστικός μηχανισμός του Βλαντιμίρ Πούτιν παρουσιάζει τους ακτιβιστές της αντιπολίτευσης ως “εξωγήινους” και χρησιμοποιεί εγκληματικές τεχνικές προπαγάνδας για να σπείρει το μίσος, το οποίο με τη σειρά του γεννά τη βία και τον τρόμο. Ο τρόπος λειτουργίας της; Να αποανθρωποποιεί τον στόχο”.
Ο Νεμτσόφ πυροβολήθηκε κοντά στα τείχη του Κρεμλίνου τον Φεβρουάριο του 2015, μόλις δύο ημέρες πριν πραγματοποιήσει πορεία διαμαρτυρίας που συνδιοργάνωσε με τον Ναβάλνι. Ένα δικαστήριο αρνήθηκε αργότερα στον Ναβάλνι να πάρει άδεια από την ποινή φυλάκισης 15 ημερών για να παραστεί στην κηδεία του Νεμτσόφ. Όταν αφέθηκε ελεύθερος, ο Ναβάλνι δήλωσε ότι θα πήγαινε σπίτι του για να κάνει ντους και να αλλάξει και στη συνέχεια σχεδίαζε να επισκεφθεί τον τάφο του Νεμτσόφ.
“Οι προσπάθειές μας δεν θα σταματήσουν, δεν θα εγκαταλείψουμε τίποτα. Αυτή η τρομοκρατική ενέργεια δεν πέτυχε το στόχο της με αυτή την έννοια”, δήλωσε τότε ο Ναβάλνι. “Δεν φοβάμαι και είμαι βέβαιος ότι ούτε οι συνεργάτες μου φοβούνται”.
Πηγή: ΑΠΕ ΜΠΕ
