Επίσης, αναμένονται άμεσα οι μελέτες για μία ακόμα σειρά κτιρίων όπως το ιπποστάσιο, το οποίο πρόκειται να λειτουργήσει ως χώρος δημιουργικής απασχόλησης παιδιών και κέντρο ενημέρωσης για τα άλογα, αλλά και το καταφύγιο που θα φιλοξενήσει το ψηφιακό κέντρο ενημέρωσης των επισκεπτών.
Το νέο στοιχείο, σύμφωνα με την πρόσφατη ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού, είναι ότι στο συνολικότερο έργο του Τατοΐου θα προστεθεί και ένα νέο συνεδριακό κέντρο, το οποίο, όπως αναφέρθηκε στην ανακοίνωση, «θα αποτελέσει τοπόσημο», καθώς, μέσω της ειδικής αρχιτεκτονικής του σχεδίασης και αξιοποιώντας τις υψομετρικές διαφορές του αναγλύφου, θα δημιουργήσει ανοιχτούς δημόσιους χώρους που θα λειτουργούν ως πλατεία στο κεντρικό σημείο του κτήματος.
Καλά είναι, επίσης, τα νέα σε ό,τι αφορά το νέο βουστάσιο, που θα φιλοξενεί εκθέσεις και στο οποίο προστίθεται και ένας νέος χώρος συνάθροισης κοινού που θα διατίθεται για συνέδρια, ημερίδες, εκπαιδευτικά προγράμματα κ.ά. Σύμφωνα με πληροφορίες του «ΘΕΜΑτος», το νέο βουστάσιο θα εγκαινιαστεί με μια εντυπωσιακή έκθεση με τα αυτοκίνητα της βασιλικής οικογένειας, ενώ το κτίριο της Φρουράς των Τάφων θα στεγάσει έκθεση με αρχαιότητες από τη Δεκέλεια και την ιστορία του βασιλικού κοιμητηρίου.
Επίσης, για τους επισκέπτες που θα θέλουν να ξεκουραστούν από την περιήγηση στους αμέτρητους χώρους του κτήματος και να πιουν ένα ρόφημα θα μπορούν να το κάνουν στο παλιό γαλακτοκομείο, το οποίο θα μετατραπεί σε αναψυκτήριο-καφετέρια. Οσο για τους ερευνητές που θα θέλουν να φιλοξενηθούν στους χώρους για να πραγματοποιήσουν την επιστημονική τους έρευνα, αυτό είναι εφικτό μετά τη μετατροπή του κτιρίου των εποχικών εργατών σε χώρο εκπαιδευτικής χρήσης μικρής κλίμακας και σε συνεργασία με τα πανεπιστήμια.
Μάλιστα, όπως μαθαίνουμε, οι εργασίες στους χώρους αυτούς πρόκειται να ξεκινήσουν σύντομα ώστε να μπορέσει να τηρηθεί το προβλεπόμενο χρονοδιάγραμμα. Οσον αφορά τους κήπους του κτήματος, μετά την πυρκαγιά που έκαψε μέρος του περιβάλλοντος χώρου, έχει ήδη προχωρήσει και ο νέος σχεδιασμός από την έμπειρη αρχιτεκτόνισσα τοπίου Ελλη Παγκάλου.
Καθώς φαίνεται, λοιπόν, το 2025 είναι έτος-σταθμός για το Τατόι, αφού στο τέλος αυτής της χρονιάς αναμένεται να δοθούν στο κοινό οι περισσότερες υποδομές του, ενώ πολύ πιο πριν, και μάλιστα το προσεχές φθινόπωρο, θα παραδοθούν προς πολιτιστική χρήση και τα ολοκληρωμένα κτίρια της Οικίας Στουρμ, της Οικίας Φροντιστή, της Οικίας Αρχικηπουρού και των Τηλεπικοινωνιών.
Ολοκληρωμένο είναι πλέον και το κτίριο των μαγειρείων, το οποίο από τις αρχές του 2026 θα στεγάζει το εκδοτήριο εισιτηρίων των ανακτόρων, το βεστιάριο, το αναψυκτήριο και το γραφείο των υπευθύνων του Μουσείου του Ανακτόρου. Μέχρι τότε, προσωρινά θα φιλοξενεί έκθεση με το σύνολο των μελετών και των έργων που πραγματοποιούνται στον ιστορικό πυρήνα του Κτήματος Τατοΐου, παράλληλα με την Οικία Δασοφύλακα, που ήδη λειτουργεί ως κέντρο πληροφόρησης.
Οι εργασίες που πραγματοποιούνται στο κεντρικό κτίριο του Τατοΐου, που κάποτε στέγαζε τα ανάκτορα, ώστε να μπορέσει το οικοδομικό σκέλος να ολοκληρωθεί στο α’ τρίμηνο του 2025 για να παραδοθεί στο κοινό στο τέλος της ίδιας χρονιάς λειτουργώντας πλέον ως μουσείο, συνεχίζονται με εντατικούς ρυθμούς. Στόχος του υπουργείου είναι να τελειώσουν τότε οι εργασίες -όποιος επισκεφτεί το Τατόι μπορεί να δει από κοντά το βάρος που έχει δοθεί σε αυτό το κτίριο- ώστε να μπορέσει μετά να εφαρμοστεί η μουσειολογική και μουσειογραφική μελέτη που, όπως μαθαίνουμε, έχει ήδη ολοκληρωθεί, τουλάχιστον ως προς την πρώτη της φάση.
Το εντυπωσιακό είναι ότι το μουσείο θα φιλοξενήσει πάνω από 100.000 αντικείμενα που έχουν ήδη βρεθεί εντός του κτήματος και πολλά από τα οποία θεωρούνταν μέχρι σήμερα χαμένα. Πρόκειται για άκρως πολύτιμα αντικείμενα όπως έπιπλα, περίοπτα έργα τέχνης, πανάκριβα χαλιά, στολές από διάφορες χώρες που είχαν σταλεί ως δώρα, ενδύματα της βασιλικής οικογένειας καθώς και διάφορα ιστορικά σερβίτσια που σφράγισαν μερικές από τις ιστορικές στιγμές του κτήματος. Σε αυτά έχουν επίσης προστεθεί και οι αμέτρητες φωτογραφίες που αποτελούν μέρος των θησαυρών φέρνοντας στο φως σημαντικά κομμάτια της συλλογικής ιστορίας και μνήμης.
Το παλιό βουστάσιο
Εξαιρετικά είναι τα νέα αναφορικά με το παλιό βουστάσιο, καθώς τα σπάνια αυτοκίνητα που χρησιμοποιούσαν τα μέλη της βασιλικής οικογένειας όπως Rolls-Royce και MG TD Midget, οι εντυπωσιακές άμαξες, πολλές από τις οποίες μάλιστα θεωρούνταν χαμένες, αλλά και οχήματα του γκολφ αναμένεται να εκτεθούν στο νέο κτίριο του παλιού βουστασίου, που πρόκειται, καλώς εχόντων, να παραδοθεί στο κοινό στο τέλος του 2025 και αυτή τη στιγμή βρίσκεται στο στάδιο της δημοπράτησης.
Οποιος έχει επισκεφτεί τον χώρο του Τατοΐου, σίγουρα θα έχει δει τους συντηρητές να δουλεύουν νυχθημερόν πάνω από τα εντυπωσιακά αυτά αυτοκίνητα στους ειδικά διαμορφωμένους χώρους. Αλλά δεν είναι μόνο τα αυτοκίνητα που θα εκτίθενται στο νέο βουστάσιο: στους χώρους μπορεί κανείς να δει αντικείμενα που σχετίζονται με την αγροτική και κτηνοτροφική παραγωγή του κτήματος, όπως σπάνια κρασιά και ποτά που πλέον θεωρούνται ιστορικά τεκμήρια. Μάλιστα, οι σπάνιες αυτές ετικέτες θα κατοχυρωθούν για να χρησιμοποιηθούν στα νέα προϊόντα που θα παράγονται μελλοντικά στο κτήμα.
Το νέο συνεδριακό κέντρο
Αυτό που προστέθηκε ως νέο και συνιστά αναμφίβολα έκπληξη είναι η είδηση για τη λειτουργία νέου συνεδριακού κέντρου στους χώρους του Τατοΐου – ήταν μάλιστα από τις εκπλήξεις που επεφύλασσε στις πρόσφατες ανακοινώσεις του το υπουργείο Πολιτισμού. Παρότι δύσκολα μπορούσε να φανταστεί κανείς την αναγκαιότητα της προσθήκης ενός νέου κτιρίου, ειδικά τόσο μεγάλου, όπως ενδέχεται να είναι ένας συνεδριακός χώρος, οι υπεύθυνοι και οι αρμόδιοι από το υπουργείο υποστηρίζουν ότι το έργο που θα προκύψει από τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό θα είναι «τοπόσημο (landmark)» για το κτήμα. Σύμφωνα με την ανακοίνωση του υπουργείου, το κτίριο αυτό «θα σηματοδοτεί τη νέα εποχή του κτήματος ως ένα περιαστικό πάρκο με τα ιστορικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά που το συνοδεύουν».
Προτεινόμενο σημείο για την ανέγερση και χωροθέτησή του προκρίνεται το σημείο όπου σήμερα φιλοξενούνται οι λυόμενοι οικίσκοι (containers) για την αποθήκευση και συντήρηση αντικειμένων και το οποίο, όπως υποστηρίζει η ανακοίνωση, συνιστά «κεντροβαρικό σημείο του κτήματος, μεταξύ των ενοτήτων “κατοικίες εργατών-φιλοξενίας” και “παραγωγικών δραστηριοτήτων”». Εκτιμάται ότι η αρχιτεκτονική του σχεδίαση, ειδικά αν εκμεταλλευτεί τις δυνατότητες που του δίνει το ανάγλυφο, μπορεί να δημιουργήσει ανοιχτούς δημόσιους χώρους ούτως ώστε να λειτουργήσει τελικά ως πλατεία σε αυτό το κεντρικό σημείο του κτήματος.
Ωστόσο, υπήρξαν αντιδράσεις ως προς τη χωροθέτηση του σημείου από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων με την αρμόδια Υπηρεσία που θεώρησε ότι δεδομένης της αξίας και σημασίας του πλατώματος στο πέταλο της σειράς κτιρίων (παλιός στάβλος, οικία αξιωματικών, αστυνομικός σταθμός, εργατοκατοικίες, πρατήριο καυσίμων, ξενοδοχείο) πρέπει να υπάρχει ανοιχτός χώρος, κάτι που υποστηρίζει ότι έχει προβλέψει το υπουργείο. Επίσης, το νέο αυτό έργο, όπως υποστηρίζεται, έχει προβλεφθεί από το Ειδικό Πολεοδομικό Σχέδιο,το οποίο επίσης επιτρέπει προσθήκες έως 10% σε όλα τα διατηρητέα κτίρια του κτήματος.
Οι εντυπωσιακοί κήποι και οι… «Απάχηδες των Αθηνών»
Αχλαδιές, βερικοκιές, κυπαρίσσια και πλατάνια, αμυγδαλιές, κερασιές, ροδώνες και οπωρώνες που θα μπορεί κανείς να θαυμάσει διασχίζοντας τα όμορφα μονοπάτια είναι η ονειρική εικόνα από τους κήπους, που αναμένεται να διαμορφωθούν στον αποψιλωμένο από την πρόσφατη πυρκαγιά τοπίο. Το σχέδιο της συνολικότερης αναμόρφωσης του τοπίου μόνο εύκολο δεν ήταν και έπρεπε να υπάρξει σχοινοτενής έρευνα εκ μέρους των αρχιτεκτόνων τοπίου που έχουν αναλάβει τον επανασχεδιασμό για να μπορέσουν να φτιάξουν ένα μέρος που να θυμίζει το εμβληματικό τοπίο πριν από το 1967, οπότε και εγκαταλείφθηκε από την τότε βασιλική οικογένεια.
Για την υλοποίησή του και την εφαρμογή ενός τόσο μεγάλου πρότζεκτ όπως είναι η ανάδειξη των κήπων και του δασικού χώρου δεν χρειάστηκαν μόνο μία, αλλά τέσσερις ειδικές μελέτες που υλοποιούνται με ευθύνη των υπουργείων Πολιτισμού και Περιβάλλοντος και Ενέργειας και εντάσσονται στο πλαίσιο ενός μεγάλου πρότζεκτ για τη μετατροπή του μέχρι πρότινος εγκαταλελειμμένου κτήματος σε ενιαίο πολυθεματικό χώρο πρασίνου, ψυχαγωγίας, μνήμης, πολιτισμού, εκπαίδευσης και γνώσης. Γι’ αυτό και το υπουργείο Πολιτισμού χρειάστηκε τη συμβολή του αντίστοιχου Περιβάλλοντος και Ενέργειας προκειμένου να το υλοποιήσει.
Αρκεί να φανταστεί κανείς ότι για να καταφέρουν οι αρχιτέκτονες τοπίου να διαμορφώσουν όλον τον χώρο των 34 στρεμμάτων, γεμάτο με αλέες, ξέφωτα από ροδώνες που παραπέμπουν στα παλιά παραμύθια, οπωρώνες και διάφορους λαβύρινθους όπως αυτούς που συναντάμε στα μεγάλα ανάκτορα του κόσμου γεμάτους κυπαρίσσια και άλλα επιβλητικά φυτά έπρεπε να ανατρέξουν όχι μόνο στους σχεδιασμούς ανάλογων ανακτόρων στο βάθος της ιστορίας και σε διαφορετικές περιοχές του κόσμου, αλλά και να ερευνήσουν πώς ήταν το περιβάλλον τοπίο στο Τατόι, προτού εγκαταλειφθεί από την τότε βασιλική οικογένεια.
Η αποστολή που ανέλαβαν ήταν πολύ πιο σύνθετη και δύσκολη απ’ ό,τι φαίνεται, καθώς εξαιτίας της πυρκαγιάς του 2021 καταστράφηκαν πολλά από τα φυτά που ευδοκιμούσαν στην περιοχή και έτσι εξαφανίστηκαν και τα τελευταία ίχνη της πληροφορίας που θα μπορούσαν να έχουν γι’ αυτά οι αρχιτέκτονες. Επομένως, με επικεφαλής της ομάδας την Ελλη Παγκάλου, χρειάστηκε να ανατρέξουν όχι μόνο σε αρχειακό υλικό, αλλά και σε όλα τα γραπτά, προφορικά και θεατρικά ντοκουμέντα της Ελλάδας για να δουν πώς θα μπορούσε να είναι το Τατόι της παλιάς εποχής.
Προς έκπληξή τους, μια οπερέτα που γυρίστηκε σε ταινία το 1930, η οποία ήταν και η πρώτη κινηματογραφική παραγωγή που συγχρόνιζε την εικόνα με τον ήχο, έδωσε τη λύση: η ταινία «Οι απάχηδες των Αθηνών» του Νίκου Χατζηαποστόλου που θεωρούνταν για χρόνια χαμένη ανακαλύφθηκε στην Ταινιοθήκη της Γαλλίας, για να επανεκδοθεί τελικά λίγο πριν από την πανδημία. Σε αυτή εντόπισαν μια εκδοχή των κήπων από την εποχή που είχε εξοριστεί ο Γεώργιος Β’, καθώς οι υπεύθυνοι της ταινίας κατάφεραν να πάρουν τότε άδεια για να γυριστούν πλάνα στα ανάκτορα. Στις σεκάνς της είδαν εικόνες από τους κήπους, όπως ήταν τότε, και μάλιστα στην αρχική τους μορφή, μόλις τέσσερα χρόνια μετά την ολοκλήρωση των ανακτόρων στα τέλη του 19ου αιώνα.
Αυτό το τοπίο λοιπόν θα προσπαθήσουν να ανασυστήσουν τώρα οι αρχιτέκτονες φυτεύοντας 450 δέντρα, με τις εργασίες να ξεκινάνε σύντομα ώστε το έργο να ολοκληρωθεί στα τέλη του 2025. Σημαντικό είναι ότι, εκτός από τους κήπους, θα αποκατασταθεί και θα αναβιώσει και το δάσος του Τατοΐου με τα πανέμορφα κυπαρίσσια του, τα πεύκα του και τα άλλα δέντρα. Ο υπεύθυνος για το συγκεκριμένο πρότζεκτ, αρχιτέκτων και ειδικός στην αρχιτεκτονική τοπίου Θωμάς Δοξιάδης ανέλαβε να ανασυστήσει το δάσος που διαδέχτηκε τον παλιό βοσκότοπο, που ήταν η αρχική μορφή κατά τα πρώτα χρόνια λειτουργίας των ανακτόρων.
Νέοι αμπελώνες και προϊόντα
Εκτός από τα δάση, τους ωραίους κήπους και τα εμβληματικά κτίρια, ένα σημαντικό μέρος του Τατοΐου, άμεσα συνυφασμένο με την ιστορία των προϊόντων του, ήταν οι αμπελώνες με το κρασί του, καθώς και οι ελαιώνες με το λάδι του. Στόχος είναι να αποκατασταθούν οι καλλιεργούμενες εκτάσεις, οι οποίες αναμένεται να ενισχυθούν και σε άλλους χώρους του κτήματος, που είχαν αυτή τη λειτουργία παλιότερα, αλλά μέσα στα χρόνια σταμάτησαν.
Το κτήμα που άνθισε παράλληλα με τα ανάκτορα παρήγε μια σειρά από εμβληματικά προϊόντα, τα οποία έχουν γράψει ιστορία με αντίστοιχο σήμα με σκοπό να επανασυστηθεί, να επαναλανσαριστεί και να διατεθεί εκ νέου στο κοινό. Πάνω σε αυτό, λοιπόν, υπάρχει ένα γενικότερο σχέδιο, από την παραγωγή και τη διάθεση που προβλέπεται να γίνεται στα υφιστάμενα κτίρια εντός του ιστορικού πυρήνα μέχρι την τυποποίηση των προϊόντων που θα προχωρά σε ανάλογα ιστορικά κτίρια, ώστε να διατηρείται αυτούσια η σφραγίδα της εντοπιότητάς τους.
Εξ ου και προτείνεται να φτιαχτούν ειδικές αγροτικές εγκαταστάσεις 1.000 τ.μ. στη μη δασική περιοχή του κτήματος που γειτνιάζει με τον οικισμό του Κρυονερίου. Σε ό,τι αφορά τον αμπελώνα, πολλοί είναι αυτοί που έχουν υπερτονίσει τη σημασία του, όπως ο Γιάννης Μπουτάρης, ο οποίος έχει υποστηρίξει ότι είναι το ιδανικό σημείο για την Κιβωτό του Ελληνικού Αμπελώνα, δηλαδή για να διασωθούν οι γηγενείς ποικιλίες ή να αναβιώσουν άλλες ξεχασμένες. Είναι, μάλιστα, εκείνος που είχε μιλήσει πρώτος για το κρασί που παρήγαν στο βασιλικό κτήμα και είχε καταθέσει πρόταση όπου υποστήριζε ότι εκεί θα μπορούσαν να αναβιώσουν τουλάχιστον οι 300 ελληνικές ποικιλίες αμπέλου και να εκπαιδευτούν οι νέοι στην ιστορία του κρασιού.
Χρηματοδότηση
Είναι σημαντικό ότι γι’ αυτό το έργο που πριν από λίγα χρόνια έμοιαζε σχεδόν ανέφικτο έχουν εξασφαλιστεί σχεδόν 50 εκατ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης, 9,2 εκατ. από κοινοτικά κονδύλια, 1,2 εκατ. από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων και ένα ποσό κατά έτος από τον τακτικό προϋπολογισμό του ΥΠΠΟ για έργα και μελέτες, στο πλαίσιο μνημονίων συνεργασίας με ερευνητικούς φορείς, ενώ το προηγμένο σχέδιο δεν αποκλείει και τις ιδιωτικές χορηγίες.
Η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, η οποία πρόσφατα έκανε αυτοψία στον χώρο, δήλωσε σχετικά: «Στο πλαίσιο των τακτικών αυτοψιών που διενεργούμε στο πρώην βασιλικό κτήμα Τατοΐου, εξετάσαμε ενδελεχώς την πορεία των έργων που βρίσκονται σε εξέλιξη και δώσαμε οδηγίες για την πιστή τήρηση των χρονοδιαγραμμάτων ολοκλήρωσής τους. Είδαμε τα έργα αποκατάστασης που ολοκληρώθηκαν, εκείνα που συνεχίζονται, αλλά και εκείνα που χρειάζεται να επιταχυνθούν ώστε να μην παρουσιάσουν αποκλίσεις στο χρονοδιάγραμμα της ολοκλήρωσής τους.
Εξετάσαμε την πορεία κατασκευής των δικτύων υποδομών, τις εργασίες που αφορούν τον περιβάλλοντα χώρο των κτιρίων-μνημείων, ενώ διαπιστώσαμε τον ικανοποιητικό ρυθμό της καταγραφής, της τεκμηρίωσης και της συντήρησης των πολυποίκιλων συλλογών του κτήματος. Το 2025 αποτελεί το χρονικό ορόσημο για τα έργα της αποκατάστασης του ιστορικού πυρήνα του Τατοΐου, καθώς στο τέλος του ολοκληρώνονται και αποδίδονται στο κοινό οι βασικές μουσειακές υποδομές του. Η αποκατάσταση, η ανάδειξη και η λειτουργία του κτήματος αποτελούν εμβληματικό έργο στο πλαίσιο του συνολικού αναπτυξιακού σχεδιασμού της κυβέρνησης και του υπουργείου Πολιτισμού».
Πρόσβαση
Πολύ σημαντικό παραμένει το ζήτημα της πρόσβασης στο κτήμα, γι’ αυτό και εξετάζονται διάφορες λύσεις όπως η σύνδεση με τον σιδηροδρομικό σταθμό Δεκελείας και η επέκταση των υφιστάμενων λεωφορειακών γραμμών, οπότε υπάρχει παράλληλη διερεύνηση του προβλήματος μαζί με το υπουργείο Συγκοινωνιών. Επειδή, όμως, η κύρια και βασική πρόσβαση θα γίνεται, σε κάθε περίπτωση, με Ι.Χ., προτείνεται η δημιουργία επτά ειδικών χώρων στάθμευσης 1.200 θέσεων και 22 θέσεων για πούλμαν. Ολες αυτές θα βρίσκονται κοντά στο δυτικό όριο του κτήματος, στο σημείο συμβολής των λεωφόρων Τατοΐου και Ερυθραίας.
Επειδή αυτός ο χώρος θα βρίσκεται μακριά από συγκεκριμένα κτίρια θα συνδέεται με shuttle bus, που θα πραγματοποιεί ειδικό δρομολόγιο. Ολοι όσοι ανυπομονούν να γνωρίσουν το Τατόι πριν από την επίσημη λειτουργία του και να πάρουν μια γεύση από τις εργασίες που βρίσκονται εν εξελίξει μπορούν να ενημερωθούν μέσω ειδικής έκθεσης που θα λειτουργήσει προσεχώς στο αποκατεστημένο κτίριο των μαγειρείων. Επίσης, θα μπορούν να παρακολουθούν τα έργα στον χώρο online – μια απόδειξη ότι η Ιστορία και η αναβίωσή της μπορούν κάλλιστα να συμπορεύονται με την τεχνολογία.
