Ολοκληρώθηκαν οι μελέτες ωρίμανσης για τη δομική αποκατάσταση και στερέωση των οχυρώσεων του Κάστρου του Παντελίου, καθώς και για την ανακατασκευή του θεάτρου εντός των τειχών του. Το Κάστρο Παντελίου, ως οχυρωμένος χώρος χρονολογείται στα βυζαντινά χρόνια.
Το Κάστρο προστατεύεται από τρεις «ομόκεντρους» οχυρωματικούς περιβόλους, δηλαδή τρεις σειρές τειχών που περιζώνουν την κορυφή. Το πιο ψηλό μέρος του Κάστρου περικλείεται από τον ενδότατο περίβολο –η ακρόπολη. Είναι η παλαιότερη βυζαντινή οχύρωση, η οποία χτίστηκε πριν έλθουν στο νησί ο Ιππότες του τάγματος του Αγίου Ιωάννη. Μεταγενέστερες προσθήκες κατά την ιπποτοκρατία, και τους οθωμανικούς χρόνους, του έδωσαν τη σημερινή του μορφή.
Η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, δήλωσε:
«Η ολοκληρωμένη διαχείριση, προστασία, ανάδειξή και επισκεψιμότητα του Κάστρου Παντελίου, στη Λέρο, αποτελεί μια από τις προτεραιότητες, που θέσαμε, προχωρώντας στην εκπόνηση σειράς μελετών ωρίμανσης έργων πολιτισμού για το νησί. Εχουν ολοκληρωθεί το σύνολο των μελετών για την αποκατάσταση και ανάδειξη των σημαντικών εκκλησιαστικών μνημείων του νησιού, για το Κάστρο Μπούρτζι, για το αερόφωνο στα κατάλοιπα των στρατιωτικών εγκαταστάσεων στο όρος Πατέλα. Σε συνδυασμό με τα έργα, που έχουμε ήδη εντάξει και χρηματοδοτούνται με πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης, γίνεται φανερό ότι η Λέρος αντιμετωπίζεται με ολιστική προσέγγιση προστασίας και ανάδειξης του πολιτιστικού της πλούτου, στο πλαίσιο του στρατηγικού σχεδίου της αρχιτεκτονικής και πολεοδομικής αξίας των οικισμών Λακκί και Λέπιδα, που εκπονήθηκε από το Υπουργείου Πολιτισμού, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Ένα, ως τώρα, αναξιοποίητο πολιτιστικό κεφάλαιο, γίνεται μοχλός ανάπτυξης για τον τόπο. Υπηρετώντας αυτή τη στόχευση, η αποκατάσταση του Κάστρου Παντελίου με την ανακατασκευή και του θεάτρου εντός των τειχών του, αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους πολιτιστικούς πόρους, που προβλέπεται να επανενταχθεί δυναμικά στην πολιτιστική ζωή του νησιού».
Η πρόσβαση στο Κάστρο πραγματοποιείται είτε με τα πόδια μέσω του οικισμού του Πλατάνου, με λιθόστρωτο μονοπάτι ως την κεντρική του πύλη, είτε οδικώς από τον οικισμό του Παντελίου μέχρι τον χώρο στάθμευσης που βρίσκεται έξω από το Κάστρο και εν συνεχεία ακολουθώντας το μονοπάτι προς τη δευτερεύουσα πύλη. Στην περιοχή γύρω από το Κάστρο έχουν βρεθεί κατά καιρούς διάφορα όστρακα από την εποχή του χαλκού, της μυκηναϊκής περιόδου, του 4ου αι π.Χ., της ρωμαϊκής περιόδου που αποδεικνύουν τη συνεχή χρήση του χώρου. Ο μεσαίος περίβολος πρέπει να ήταν και αυτός αρχικά βυζαντινός, βάσει των πηγών της εποχής που κάνουν λόγο για Κάστρο με διπλή οχύρωση. Ο εξωτερικός περίβολος κτίστηκε από τους Ιωαννίτες Ιππότες και έχει ισχυρούς προμαχώνες χωρίς να περιβάλλει εντελώς την εσωτερική οχύρωση. Καλύπτει μόνο τα τρία τέταρτα του εσωτερικού καθώς τα υπόλοιπα σημεία προστατεύονται επαρκώς από τη μορφολογία τους εδάφους. Πολλά μέρη αυτού του τμήματος έχουν κατασκευαστεί στις αρχές του 16ου αιώνα εν αναμονή της μεγάλης επίθεσης των Οθωμανών. Σε πολλά σημεία του Κάστρου υπάρχουν εντοιχισμένα τα οικόσημα των Ιωαννιτών αρχόντων του Κάστρου και των Μεγάλων Μαγίστρων, κυρίως στον μεσαίο και στον ενδότερο περίβολο, όχι, όμως, στους προμαχώνες και στον εξωτερικό περίβολο, κάτι που μαρτυρά ότι εκεί έγιναν εκτεταμένες επιδιορθώσεις επί τουρκοκρατίας. Επί ιταλοκρατίας κατασκευάστηκαν ή επισκευάστηκαν διάφορα κτήρια εντός του τρίτου περίβολου και χρησιμοποιήθηκαν για στρατιωτική χρήση. Τον Σεπτέμβρη και Οκτώβρη του 1943, το Κάστρο βομβαρδίστηκε από τη γερμανική αεροπορία και το ιταλικό πυροβολικό. Τότε γκρεμίστηκαν τμήματα του τείχους του.
Αποκατάσταση οχυρώσεων
Τα σημεία των τειχών που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής περιλαμβάνουν τις ενότητες: 1. Προμαχώνας του πρώτου περιβόλου, ο οποίος αποτελεί τμήμα της τρίτης φάσης κατασκευής των τειχών και βρίσκεται ακριβώς δίπλα στην κύρια είσοδο του Κάστρου στην πρώτη περίμετρο των τειχών, 2. Το φυλάκιο στο βορειοανατολικό τείχος του δεύτερου περιβόλου, 3. Το βόρειο και βορειοανατολικό τμήμα του τρίτου περιβόλου, του οποίου καθαιρέθηκε τμήμα της στέψης από τους Ιταλούς προκειμένου να αποκτήσει ορατότητα η στρατιωτική εγκατάσταση ενός παρατηρητηρίου που κατασκεύασαν σε επαφή με το τείχος.
Ανακατασκευή θεάτρου
Το θέατρο, χωρητικότητας 162 ατόμων, χωροθετήθηκε το 2005 στο βορειοδυτικό άκρο του πρώτου περιβόλου στο πλαίσιο της μελέτης συνολικής ανάδειξης του Κάστρου της Λέρου. Συνίστατο σε μια κυκλική ελαφριά μεταλλική κατασκευή. Σήμερα στον χώρο παραμένει ο μεταλλικός σκελετός με κατεστραμμένες τις προσβάσεις και τις λειτουργικές υποδομές. Βάσει της αρχιτεκτονικής και στατικής μελέτης, το θέατρο ανακατασκευάζεται στην ίδια θέση και με τεταρτοκυκλική διάταξη του χώρου. Η μέγιστη χωρητικότητα των θεατών ανέρχεται σε 210 θέσεις. Στην επιλογή της χωροθέτησης ελήφθησαν υπόψη η προσφορότερη εκμετάλλευση της διαθέσιμης έκτασης σε συνάρτηση με τις κλίσεις του εδάφους. Το νέο κοίλο διαμορφώνεται με κτιστούς αναβαθμούς, που ακολουθούν τις υψομετρικές καμπύλες, με όσο το δυνατόν λιγότερες επεμβάσεις. Διαμορφώνεται ένας υπαίθριος χώρος που μπορεί να φιλοξενήσει και θεατρικές παραστάσεις με κινητά σκηνικά και παρασκήνια, αλλά και να χρησιμοποιείται για αναψυχή και για άλλες περιστάσεις.
Ζητούμενο της μελέτης για τη νέα κατασκευή του θεάτρου στη θέση του προϋπάρχοντος θεάτρου, ήταν να έχει έναν πιο μόνιμο χαρακτήρα, χωρίς να χρήζει μεγάλης συντήρησης, και κατά το δυνατό, χωρίς κατασκευή νέων βοηθητικών χώρων. Η πρόσβαση στο θέατρο γίνεται μέσω της κεντρικής πύλης του Κάστρου και τη δευτερεύουσα πύλη, το «παραπόρτι». Ο διάδρομος πρόσβασης στο χώρο του θεάτρου διατηρείται με τροποποιήσεις, όπως διατηρούνται και οι υπάρχοντες βοηθητικοί χώροι (καμαρίνια, αποθήκες, χώροι υγιεινής) και ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις.
